روانشناسی رسانه چیست؟

امروزه ما بیشتر ساعات بیداری خود را در رسانه‌ها و فناوری سپری می‌کنیم. در نتیجه، روانشناسی رسانه به یک حوزه حیاتی برای تحقیق تبدیل شده است. با این حال، ماهیت بین رشته‌ای این رشته و روش‌های دائماً در حال تغییر تعامل مردم با رسانه‌ها در تمام جنبه‌های زندگی‌شان، از کار گرفته تا تحصیل، سرگرمی و مشارکت اجتماعی، تعریف آن را دشوار می‌کند.
روانشناسی رسانه به شدت از روانشناسی و ارتباطات نشأت می‌گیرد، اما از دیگر رشته‌ها، از جمله جامعه‌شناسی، مطالعات رسانه‌ای، انسان‌شناسی، و مطالعات طرفداران نیز بهره می‌برد. علاوه بر این، این رشته هنوز در بسیاری از رشته‌ها پراکنده است و بسیاری از محققان روانشناسی را حوزه اصلی مورد علاقه خود نمی‌دانند و تحقیقاتی را در مورد تأثیر رسانه‌ها بر افراد انجام می‌دهند.

تاریخچه‌ی روانشناسی رسانه

ریشه‌های روانشناسی رسانه را می‌توان به بیش از یک قرن پیش که مطالعاتی درباره‌ی درک فضای سه بعدی در بوم دو بعدی انجام می‌شد، جستجو کرد. این‌ایده، در کتاب روانشناس اجتماعی، هوگو‌مانستربرگ، در سال ۱۹۱۶ استفاده شد. پس از آن در دهه‌ی ۱۹۵۰ که تلویزیون بسیار فراگیر شد، مطالعاتی درباره‌ی نحوه‎‌ی واکنش مخاطبان به فیلم‌ها و اثرات آن‌ها بر کودکان انجام شد. این رشته تا سال ۱۹۸۶ که بخش روانشناسی رسانه توسط انجمن روانشناسی آمریکا (APA) تأسیس شد، به عنوان گرایشی جدا به رسمیت شناخته نشده بود. در ابتدا، این بخش بر روانشناسانی متمرکز بود که به عنوان متخصص رسانه ظاهر می‌شدند؛ هدفی که هنوز به عنوان بخشی از ماموریت آن ذکر شده است. با این حال پس از مدتی این بخش نام خود را به انجمن روانشناسی و فناوری رسانه تغییر داد و تمرکز خود را به تأثیر رسانه‌ها معطوف کرد. در سال ۲۰۰۳ اولین و تنها برنامه‌ی دکتری روانشناسی رسانه‌ای معتبر، در ایالات متحده و در دانشگاه فیلدینگ راه‌اندازی شد.

نظریه تزریقی در روانشناسی رسانه چیست؟

نظریه تزریقی Cultivation theory در روانشناسی رسانه توسط محقق ارتباطات جورج گربنر در سال ۱۹۶۹ برای توضیح روشی که رسانه‌های جمعی و تلویزیون به ویژه بر مردم در طول زمان تأثیر می‌گذارند، ابداع شد. گربنر پیشنهاد کرد که تلویزیون پیام‌های همگنی را درباره موضوعاتی مانند جرم و جنایت و خشونت ارائه می‌کند و بینندگان تلویزیون به ویژه بینندگان مکرر تلویزیون در نهایت به دلیل پیام‌هایی که از طریق تلویزیون جذب می‌کنند، درک مشترکی از واقعیت اجتماعی پیدا می‌کنند.
نظریه تزریق یک راه محبوب برای تحقیق برای روانشناسان رسانه و سایر محققان رسانه‌ای است که به دنبال تحقیق در مورد اینکه چگونه قرار گرفتن در معرض رسانه‌های بلند مدت بر جهان بینی افراد تأثیر می‌گذارد، باقی مانده است. با افزایش علاقه به نظریه تزریق، گربنر و همکارانش مفاهیم جدیدی را معرفی کردند که زمینه بیشتری را به توضیح آن در مورد تأثیر رسانه‌ای می‌بخشید. به طور خاص، آنها‌ایده‌های جریان اصلی را ارائه کردند که در اینجا مطرح شده است.
جریان اصلی نشان می‌دهد که بینندگان تلویزیونی که از گروه‌های جمعیتی بسیار متفاوتی می‌آیند، باور‌های یکسانی درباره واقعیت اجتماعی دارند. یعنی در حالی که افراد در سنین، جنسیت، طبقات اجتماعی و نژاد‌های مختلف اغلب دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به جهان دارند، بینندگان مکرر تلویزیون از این گروه‌ها دیدگاه‌هایی را به اشتراک می‌گذارند که منعکس‌کننده پیام‌های تلویزیونی است.
رزونانس پیشنهاد می‌کند که وقتی یک پیام رسانه‌ای با تجربه زندگی یک فرد مطابقت دارد، تأثیر پیام را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، فردی که تجربه مستقیم با یک جنایت خشونت‌آمیز دارد، پیام‌های تلویزیون در مورد شیوع جرم و جنایت را به ویژه تأثیرگذار می‌یابد و این باور را تقویت می‌کند که جهان مکانی خاص خشونت‌آمیز است. مطالعات گربنر و سایر محققان شواهدی برای این اثر پیدا کرده است.

نظریه استفاده و رضایت در روانشناسی رسانه چیست؟

تئوری استفاده و رضایت (UGT) پیشنهاد می‌کند که مردم انواع خاصی از رسانه‌ها را مصرف کنند، زیرا انتظار دارند در نتیجه آن انتخاب‌ها به رضایت‌های شخصی دست یابند. برخلاف سایر نظریه در روانشناسی رسانه، نظریه استفاده و رضایت به جای خود رسانه یا پیام‌هایی که رسانه منتقل می‌کند، بر مصرف‌کننده رسانه متمرکز است. در حالی که تئوری‌های دیگر مردم را دریافت‌کنندگان منفعل پیام‌های رسانه‌ای می‌دانند، تئوری استفاده و رضایت مردم را مصرف‌کنندگان فعال رسانه‌ها می‌داند که از دلایلی که برای مصرف رسانه انتخاب می‌کنند آگاه هستند.
سنگ بنای نظریه استفاده و رضایت این است که مخاطبان در انتخاب رسانه‌ای که مصرف می‌کنند فعال هستند. علاوه بر این، مخاطبان از دلایلی که می‌خواهند از رسانه‌ها استفاده کنند آگاه هستند و آگاهانه از این دلایل برای انتخاب رسانه‌ای استفاده می‌کنند که نیاز‌ها و خواسته‌های آن‌ها را برآورده کند.

اثرات رسانه از دیدگاه روانشناسی رسانه

تأثیرات مثبت رسانه‌ها

مردم به‌دلیل تعامل با رسانه‌هایی مانند بازی‌های رایانه‌ای باهوش‌تر شده‌اند.
پیوند میان یادگیری و رسانه در حال گسترش است و هر روز ابزار‌های جدیدتری برای یادگیری پیدا می‌کنیم.
رسانه به مردم این امکان را می‌دهد که مسائل مهم را راحت‌تر درک کنند.
رسانه‌ها ارتباطات میان مردمی با فرهنگ‌های مختلف را بهبود می‌بخشند.
با کمک بازی‌های تعاملی و دیگر ابزار‌ها فرصت پیشرفت در زمینه‌های علمی برای دختران فراهم شده است.

تأثیرات منفی رسانه‌ها

به‌دلیل کثرت مطالب و سرعت بالای انتشار آن‌ها در رسانه‌ها، بازه زمانی توجه مردم به مسائل مختلف کاهش یافته است. مثلاً مردم گاهی به اخباری که می‌شنوند واکنش نشان می‌دهند و این واکنش ممکن است تا چند روز ادامه یابد. بااین‌حال، پس از مدتی این اخبار به فراموشی سپرده می‌شوند. بر اساس تحقیقات، تعداد افراد مبتلا به اختلال کم‌توجهی (ADD)، مخصوصاً با فزونی تحریکات رسانه‌ای در عصر حاضر، رو به افزایش است.
امروزه آمار ارتکاب جرایمی نظیر سرقت هویت که با کمک رسانه‌ها تسهیل می‌شوند، افزایش یافته است.
میزان خشونت موجود در رسانه‌ها باعث شده است که مردم به خشونت بی‌تفاوت شوند. همچنین رسانه‌ها می‌توانند ارتکاب جرائم جنسی مختلف را تسهیل کنند. رسانه‌ها موجب می‌شوند خشونت از طریق یادگیری مشاهده‌ای به بیماری واگیرداری تبدیل شود که در اجتماع پذیرفته شده است.
به‌دلیل زمان زیادی که صرف فعالیت در رسانه‌هایی مثل شبکه‌های اجتماعی می‌شود، مدت زمان خواب افراد کاهش یافته است.
اختلال اعتیاد به اینترنت از دیگر تأثیرات منفی رسانه‌هاست.